قبل از ورود به ثبت نام موارد ذیل رو حتما مطالعه بفرمایید.
بدون شک شرائط و اوضاع جهانی و دنیای اسلام اقتضا میکند که در ارتباط با بازشناخت و معرفی تشیع و برخورد با دیگر فرقههای مسلمان در دو جهت برنامهریزی نمود:
۱ ـ برنامهریزی فکری و علمی در مورد مبانی، عقاید و فرهنگ تشیع و دفاع از آن در برابر مخالفان
۲ ـ برخورد سیاسی و اجتماعی با اهل سنت
ابتدا در مورد جهت دوم به اختصار میگوئیم:
شرایط فعلی جهان معاصر اقتضا میکند که به جای برخورد واگرایانه با دیگر فرق مسلمان، با آنان برخوردی همگرایانه داشت. امروز باید به فکر قدرت و هماهنگی جهان اسلام بود و این مهم جز در پرتو همگرایی امکان ندارد. در زمان حاضر باید به دنبال مرزبندی بین اسلام و کفر بود و معیار را قبول اصل اسلام قرار داد. معیار اسلام نیز بر اساس آنچه در کتاب و سنت آمده است شهادت به وحدانیت خدا و رسالت حضرت ختمی مرتبت است. پیامبر بزرگوار اسلام حضرت محمد بن عبدالله (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: انا امرت ان اقاتل الناس حتی یشهدوا ان لا اله الا الله و أنّی رسول الله (صلیالله علیه و آله و سلم)، فاذا قالوها حقنوا دمائهم و اموالهم. [۱]
این مسألهای است که باید حوزههای علمیه شیعه با کمک نظام جمهوری اسلامی به فکر تحقق آن باشند.
اما آنچه در اینجا مدّ نظر ماست جهت اول است. در این زمینه نیز توجه به چند امر ضرورت دارد.
الف ـ ضرورت
انقلاب اسلامی ایران موجب طرح مجدد شیعه در جهان شد و مذهب تشیع را به عنوان مذهب زندهای مطرح کرد که قادر است عمیقترین، ریشهدارترین و کوبندهترین انقلابها را به وجود آورد؛ از همین رو نظامهای استکباری که قبلاً برای تشیع حسابی باز نمیکردند، احساس خطر کرده و به فکر شناخت این مذهب افتادند تا بهتر بتوانند با آن مقابله نمایند و لذا به فکر تأسیس رشتههای شیعهشناسی در دانشگاهها افتادند و همچنین کنفرانسها و سمینارهای متعددی را در این راستا تشکیل دادند.
از سوی دیگر مذاهب خشک، جامد و افراطی اسلامی نیز که طرح مجدد شیعه را در جهان، خطری بزرگ برای خود به حساب میآوردند اقدام به تخریب تشیع و شبهه پراکنی علیه آن نمودند.
از جانب سوم، در داخل کشور نیز رشتههای شیعهشناسی برای آشنایی بیشتر با مکتب نورانی اهلبیت علیهمالسلام تأسیس و در برخی دانشگاهها راهاندازی شد. ولی در حوزههای علمیه شیعه متأسفانه رشته مستقلی با نام شیعهشناسی وجود ندارد؛ حال اینکه وجود چنین رشتهای در حوزهها جهت تغذیه دانشگاههای داخل و برای مقابله با تهاجم وسیع علیه تشیع امری لازم است که ضرورت آن را نمیتوان انکار کرد.
ب ـ اصول حاکم
در شیعهشناسی و دفاع از حریم تشیع باید مسائلی را به عنوان اصل حاکم پذیرفت که از آن جملهاند:
دفاع از تشیع و برخورد با مذاهب مخالف باید علمی، معقول و دور از ناسزاگویی باشد، همان شیوهای که بزرگان تشیع همانند مرحوم سید شرفالدین و امینی و… رضوانالله علیهم اجمعین در پیش گرفتند.
در پاسخگویی به شبهات علیه شیعه خصوصاً شبهات اهل سنت، نباید طوری عمل کرد که در نهایت اسلام متضرر شود. برای نمونه در بحث تحریف قرآن، پاسخ نقضی به اهل سنت نه تنها کارگشا نیست، بلکه نتیجهاش اجماع مرکبی است که اتفاق فریقین را بر تحریف قرآن ثابت میکند و این قطعاً شیوه پسندیدهای نخواهد بود.
از سوی دیگر معرفی شیعه جز با آشنایی کامل با معارف اهل بیت علیهمالسلام و فهم و دریافت روایات وارده از سوی آن بزرگواران امکان ندارد…
از بهترین روشها در پاسخگویی به اهل سنت و گفتگو با آنان استفاده از زبان و روش خود آنهاست که این امر نیز جز از طریق آشنایی با مبانی اهل سنت در زمینههای کلام، تفسیر، حدیث و فقه میسر نیست.
با توجه به آنچه گفته شد، بر کسی پوشیده نیست که برنامه شیعهشناسی را نمیتوان در قالبهای دانشگاهی ارائه کرد؛ بلکه باید برنامهای را ارائه داد که فارغالتحصیل آن یک شیعهشناس به تمام معنی و مسلّط بر افکار و عقاید دیگر فرقههای مسلمان نیز باشد. گرچه ممکن است ارائه چنین برنامهای چندین سال طول بکشد. نمونههایی که فراروی ماست، علماء بزرگی چون مرحوم سیدمرتضی، شیخ مفید، شیخ طوسی، علامه حلّی، علامه امینی، سید شرفالدین و… همگی مؤید مطلب مذکور است.
در پاسخ بدین نیاز شورای عالی حوزه در صدد برآمد که مرکزی تخصصی برای شیعهشناسی تشکیل دهد و در سال ۱۳۸۳ در جلسهای در خدمت مقام معظم رهبری مدظلهالعالی نیز آن را مطرح نمود. در این میان حضرت آیهالله مکارم مدظلهالعالی طرحی را برای تصویب به شورای عالی پیشنهاد کردند. بخش طرح و برنامه شورای عالی پس از مطالعات فراوان روی طرح پیشنهادی و رایزنی با حضرت آیهالله مکارم تغییراتی اساسی در طرح داد و برنامه درسی آن را به حدود دو برابر افزایش داد و شورای عالی نیز پس از چند جلسه بحث و بررسی، آن را تصویب نمود. سپس سرفصلهای آن توسط بخش طرح و برنامه تهیه گردید که به پیوست میآید.
[۱] . البحار / ج ۳۰ / ص ۳۵۰.
- تسلّط بر اندیشههای مکتب اهل بیت (علیهمالسلام)
- ارائه مستدل، منطقی و معقول عقاید و آموزههای شیعی و دفاع از آنها
- تسلّط بر تاریخ و فرهنگ شیعه در گستره زمانی و مکانی
- شناخت و شناساندن پیشینه و سیر تطورات تشیع در بین اقوام مختلف
- احیای میراث فرهنگی گذشته و اندیشههای معقول دانشمندان و نخبگان شیعی
- معرفی نقش شیعیان در تمدن اسلامی و تحولات سیاسی، اجتماعی و فکری جهان اسلام
- شناخت توان موجود و بالقوه جهان تشیع و ارتباط با مراکز و مؤسسات شیعهشناسی ایران و جهان، جهت یافتن بسترهای مشارکت علمی، پژوهشی و نیز نقد و پاسخگویی به شبهات مخالفان
- بازشناسی، احیاء و معرفی آثار اندیشمندان شیعی
- تحلیل و تبیین اوضاع و شرایط اجتماعی شیعیان جهان
- بازشناسی فرقههای شیعی و نقاط اشتراک و افتراق آنها با شیعه اثنی عشری
- آشنایی با ابعاد گوناگون: جغرافیایی، مردمی و جامعهشناختی جهان تشیع و آسیبشناسی آن
- فتح ابواب جدید در پژوهشهای شیعهشناسی در کنار پژوهشهای رایج
هویت شیعهشناسی
با نگاهی به اهداف به خوبی میتوان یافت که شیعهشناسی هویتی میان رشتهای دارد و از حوزههای مختلفی از علوم، همانند: کلام، تفسیر، حدیث، فقه، تاریخ، جغرافیا و … بهره میگیرد.
شیوه کار
با توجه به هویت رشته و سنگین بودن کار، دسترسی به اهداف آن با ارائه برنامهای صرفاً آموزشی، امکان ندارد. به همین جهت در این برنامه باید از دو روش آموزش و پژوهش به صورت توأم استفاده نمود؛ بدین صورت که دانشپژوهان علاوه بر شرکت در کلاس، باید به صورت جدی تکالیف پژوهشی را نیز انجام دهند.
با توجه به اینکه از یک سو کسب قوه اجتهاد برای یک شیعهشناس لازم است و شرکت در دروس فقه و اصول برای دانشپژوهان این رشته امری ضروری است و از سوی دیگر لازم است دانشپژوهان در زمینههای دیگر نیز تعداد ۱۴۰ واحد درسی و پژوهشی را بگذرانند، بدیهی است که گذراندن همه این دروس در کنار دروس خارج فقه و اصول، طی یک دوره ۵ یا ۶ ساله بسیار سنگین خواهد بود، لذا برای کاهش حجم دروس و فراغت وقت جهت رسیدن به دروس خارج فقه و اصول، این دوره در دو مقطع اجرا میگردد:
مقطع اول: سطح ۳
در این مقطع بیشتر فشار کار، بر گذراندن دروس فقه واصول است ولی در کنار آن دانشپژوهان یک سری درسهایی را میگذرانند که آنان را برای ورود به دوره تخصصی شیعهشناسی سطح ۴ آماده میکند.
طول دوره:
طول این دوره ۵ سال و مشتمل بر ۸۲ واحد درسی است که به صورت ترمی واحدی برگزار میگردد.
نحوه اجرای دوره:
در طول این دوره دانشپژوهان در درسهای باقیمانده از سطح و سپس دروس خارج فقه و اصول به طور فعال شرکت میکنند و در کنار آن نیز در درسهای تخصصی رشته شیعهشناسی شرکت مینمایند.
دروس تخصصی این دوره حداقل در ۱۵۰ روز تحصیلی در طول هر سال برگزار میگردد و در پایان دوره نیز دانشپژوهان حداقل ۶ ماه و حداکثر یک سال به نوشتن پایاننامه میپردازند.
مواد آزمون
درس | عنوان ماده امتحانی | نام کتاب | ضریب |
۱ | ادبیات عرب | صرف ساده، مغنی اللبیب باب اول و چهارم و مختصر المعانی | ۳ |
۲ | منطق و فلسفه | المنطق مرحوم مظفر (بحث صناعات خمس) و نهایهالحکمه مرحوم علامه | ۳ |
۳ | کلام | الالهیات آیه الله سبحانی | ۴ |
۴ | تفسیر | المیزان ج ۱۳ | ۳ |
۵ | فقه و اصول | رسائل و مکاسب | ۴ |
۶ | تاریخ اسلام و سیره | الصحیح من سیره النبی الاعظم، جعفر مرتضی، ج ۲، ۳ و ۴ (از ابتدای علنی شدن دعوت پیامبر (ص) تا پایان سال چهارم هجری)؛ و حیات فکری امامان شیعه، رسول جعفریان؛ تاریخ الغیبه الصغری و تاریخ الغیبه الکبری، سیدمحمدصادق صدر | ۲ |
۷ | روش تحقیق ومأخذشناسی | روش تحقیق و مأخذشناسی رنجبر و «شیوه بهرهگیری از کتابخانه» عباس حرّی | ۱ |
جدول دروس
به خاطر پرهیز از تراکم ساعات درسی و آزاد شدن وقت جهت شرکت در دروس فقه و اصول، درسهای این دوره به دو صورت ارائه میگردد:
- دروس مطالعهای که زیر نظر استاد برگزار میگردد:
۱. درسهای مطالعهای
درس | عنوان درس | واحد | ساعت | نوع درس |
۱ | شناخت سهم شیعه در علوم و تمدن اسلامی | ۲ | ۳۲ | نظری ـ مطالعهای |
۲ | شیعه در جهان امروز | ۲ | ۳۲ | نظری ـ مطالعهای |
۳ | جغرافیای شیعه | ۲ | ۳۲ | نظری ـ مطالعهای |
۴ | شعائر و آداب و رسوم شیعه | ۲ | ۳۲ | نظری ـ مطالعهای |
۵ | تشیع در آثار مستشرقان | ۲ | ۳۲ | نظری ـ مطالعهای |
۶ | مرجعیت، روحانیت و حوزههای علمیه شیعه | ۲ | ۳۲ | نظری ـ مطالعهای |
۷ | حکومتها، نهضتها و جنبشهای شیعی | ۲ | ۳۲ | نظری ـ مطالعهای |
۸ | مکاتب و جریانات فکری مهم شیعه در طول تاریخ (اخباریگری: مکتب قم، مکتب ملامحمدامین استرآبادی، مکتب تفکیک. عقلگرایی: مکتب بغداد، مکتب شیخ طوسی، مکتب وحید بهبهانی) | ۲ | ۳۲ | نظری ـ مطالعهای |
۹ | شناخت اجمالی مذاهب فقهی اهل سنت و تاریخچه پیدایش آنها | ۲ | ۳۲ | نظری ـ مطالعهای |
جمع کل | ۱۸ | ۲۸۸ |
ایندروس در طول سه تابستان و هر تابستان طی۲ ماه با مطالعه دانشپژوه و نظارت استاد برگزار میشود و در پایان هر دوره از آنان امتحان به عمل میآید.
۲. دروس تدریسی
درس | عنوان درس | واحد | ساعت | نوع درس | ||
۱ | فرق شیعه | ۴ | ۶۴ | نظری | ||
۲ | امامت و ولایت | ۸ | ۱۲۸ | نظری | ||
۳ | مهدویت، غیبت، انتظار، ظهور، رجعت | ۲ | ۳۲ | نظری | ||
۴ | حکومت از دیدگاه شیعه با تأکید بر نظریه ولایت فقیه | ۲ | ۳۲ | نظری | ||
۵ | مسائل جدید کلامی | ۳ | ۴۸ | نظری | ||
۶ | نقاط مورد هجوم در عقاید و فرهنگ شیعه | ۲ | ۳۲ | نظری | ||
۷ | مفهوم و تاریخ پیدایش تشیع | ۲ | ۳۲ | نظری | ||
۸ | منابع تفکر شیعی | ۲ | ۳۲ | نظری | ||
۹ | منابع تفکر سنی | ۲ | ۳۲ | نظری | ||
۱۰ | موضع شیعه در مباحث اندیشهای معاصر | ۳ | ۴۸ | نظری | ||
۱۱ | جامعهشناسی شیعه | ۲ | ۳۲ | نظری | ||
۱۲ | اخلاق و عرفان در شیعه | ۲ | ۳۲ | نظری | ||
۱۳ | شناخت اجمالی فرق اهل سنت با تأکید بر وهابیت | ۲ | ۳۲ | نظری | ||
۱۴ | روابط شیعیان با اهل سنت و بالعکس | ۴ | ۶۴ | نظری | ||
۱۵ | شیعه و تقریب بین مذاهب | ۲ | ۳۲ | نظری | ||
۱۶ | رجال و درایه | ۴ | ۶۴ | نظری | ||
۱۷ | آداب مناظره | ۲ | ۳۲ | نظری و عملی | ||
۱۸ | انگلیسی عمومی | ۴ | ۶۴ | نظری و عملی | ||
۱۸ | انگلیسی تخصصی | ۴ | ۶۴ | نظری و عملی | ||
۱۹ | عربی معاصر | ۴ | ۶۴ | نظری و عملی | ||
۲۰ | پایاننامه | ۴ | ۶۴ | عملی | ||
جمع | ۶۴ | ۱۰۲۴ | ||||
تعداد واحد | تعداد ساعت | |
جمع کل واحدهای دوره | ۸۲ | ۱۳۱۲ |
مقطع دوم: سطح ۴
در این مقطع دانشپژوهان علاوه بر شرکت فعال در دروس خارجفقه و اصول یکسری مباحث تخصصی مربوط به شیعهشناسی را نیز فرا میگیرند به نحوی که همپای رسیدن به درجه اجتهاد در فقه و اصول، در امر شیعهشناسی نیز متخصص شوند.
طول دوره:
طول این دوره حداقل ۴ و حداکثر ۵ سال و مشتمل بر ۵۸ واحد درسی است. در این مقطع عمده کار بر محور پژوهش است و دانشپژوه باید مباحث ارائه شده در کلاس را با پژوهش خویش تکمیل نماید.
- دارا بودن:
- معدل ۱۶ به بالا در پایه ۹
- صلاحیت اخلاقی
- توان جسمی و فکری لازم
- حداکثر سن ۳۰ سال
- عدم اشتغال به تحصیل در دیگر مؤسسات آموزش عالی
- سپردن تعهد به شرکت فعال در دروس فقه و اصول در طول دوره
- قبولی در آزمون و مصاحبه ورودی
دانشپژوهان این دوره از بین فارغالتحصیلان سطح ۳ شیعهشناسی گزینش میشوند و باید شرایط زیر را داشته باشند:
- دارا بودن
- معدل ۱۶ به بالا در سطح ۳
- صلاحیت اخلاقی
- توان جسمی و فکری لازم و متناسب
- حداکثر سن ۳۷ سال
- عدم اشتغال به تحصیل در دیگر مؤسسات آموزش عالی
- سپردن تعهد به شرکت فعال در دورس فقه و اصول در طول دوره
- قبولی در آزمون ورودی و مصاحبه
تبصره: کسانی که سطح۳ شیعهشناسی را نگذرانده باشند در صورتی میتوانند در این مقطع شرکت نمایند که با معدل ۱۶ بتوانند در امتحان مواد امتحانی لازم برای سطح ۳ و دروس سطح ۳ این رشته قبول شوند.
عناوین دروس:
شمارهدرس | عنوان درس | تعداد واحد | تعداد ساعت | نوع درس | |
۱ | مبانی حدیثی و احادیث شیعه | ۱۰ | ۱۶۰ | نظری | |
۲ | مبانی تفسیری شیعه | ۳ | ۴۸ | نظری | |
۳ | مبانی اهل سنت | الف ـ مبانی کلامی | ۳ | ۴۸ | نظری |
ب ـ مبانی تفسیری | ۴ | ۶۴ | نظری | ||
ج ـ مبانی حدیثی | ۳ | ۴۸ | نظری | ||
د ـ مبانی فقهی | ۱۰ | ۱۶۰ | نظری | ||
۴ | شناخت مؤسسات، مؤلفان و کتب ضد شیعه | ۲ | ۳۲ | نظری | |
۵ | شناخت شخصیتها و کتب مدافع تشیع | ۲ | ۳۲ | نظری | |
۶ | شبههشناسی | ۶ | ۹۶ | نظری | |
۷ | پایاننامه | ۱۵ | ۲۴۰ | نظری | |
جمع | ۵۸ | ۹۲۸ |
* مدت نوشتن پایاننامه حداقل یک و حداکثر ۲ سال میباشد.